Sejm odrzucił poprawki Senatu dotyczące przesunięcia terminu wdrożenia systemu kaucyjnego na 1 stycznia 2026 roku. W rezultacie system ten ma zacząć obowiązywać już w przyszłym roku – od 1 października 2025 roku.
Nowelizacja ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw przeszła długą drogę legislacyjną. Projekt został przygotowany przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska i trafił do Sejmu na początku 2023 roku. Po pierwszym czytaniu rozpoczęły się prace w komisjach, gdzie odbyły się konsultacje z ekspertami i przedstawicielami branży.
Komu zależało na jak najpóźniejszym wprowadzeniu systemu kaucyjnego?
W efekcie okazało się, że niektóre grupy interesariuszy chciałyby odsunięcia w czasie startu systemu kaucyjnego. Małe sklepy argumentowały, że potrzebują więcej czasu na dostosowanie infrastruktury do przyjmowania opakowań, takich jak automaty kaucyjne czy przestrzeń do składowania. Obawiały się dodatkowych kosztów oraz logistycznych trudności związanych z nowymi obowiązkami.
Niektóre firmy z branży produkcji opakowań i napojów wskazywały na wysokie koszty dostosowania procesów produkcyjnych i logistycznych do nowych wymagań. Co ciekawe to największe koncerny napojowe twierdziły, że potrzebują więcej czasu na wdrożenie systemu w sposób efektywny.
Także organizacje handlowe oraz część przedstawicieli sektora przemysłowego postulowały, że przesunięcie terminu pozwoli lepiej dopracować szczegóły systemu i uniknąć chaosu organizacyjnego w pierwszych miesiącach jego działania.
A kto chciał szybkiego startu?
Na drugim biegunie znalazły się organizacje ekologiczne, część dużych sieci handlowych oraz administracja rządowa. Te grupy chciały, by system kaucyjny został wprowadzony jak najszybciej, czyli już 1 stycznia 2025 roku.
Ekologowie argumentowali, że każda zwłoka wprowadzenia systemu to dodatkowe tony odpadów trafiające do środowiska. Wskazywali na konieczność pilnego ograniczenia zaśmiecenia oraz zwiększenia poziomu recyklingu w Polsce, zgodnie z unijnymi zobowiązaniami.
Większe sieci handlowe, które już posiadają infrastrukturę do zbierania opakowań (np. recyklomaty), były gotowe na wprowadzenie systemu i widziały w nim szansę na zwiększenie przewagi konkurencyjnej nad mniejszymi sklepami.
Ministerstwo Klimatu i Środowiska oraz rząd dążyły do wprowadzenia systemu w przewidzianym terminie, argumentując, że przesunięcie może skutkować niewypełnieniem unijnych celów dotyczących recyklingu oraz groźbą kar finansowych.
Ostatecznie posłowie przyjęli projekt w którym wdrożenie systemu przesunięto o kilka miesięcy – na 1 października 2025 roku. W takiej wersji ustawa trafiła do Senatu, który zgłosił poprawki, w tym propozycję opóźnienia wprowadzenia systemu kaucyjnego na początek 2026 roku. Jednak Sejm odrzucił poprawki Senatu i przyjął ostateczną wersję ustawy, która teraz czeka na podpis prezydenta.
Co zmienia system kaucyjny?
Wprowadzenie systemu kaucyjnego oznacza zmiany dla firm produkujących napoje, handlu oraz konsumentów. Ci ostatni muszą wiedzieć, że przy zakupie napojów w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym będzie doliczana kaucja. Jej odzyskanie wiązać się będzie z koniecznością zwrotu pustego opakowania do wyznaczonego punktu.
Aby tak się stało firmy produkujące napoje będą musiały zapewnić odpowiednie oznakowanie swoich opakowań. Natomiast sklepy będą zobowiązane do przyjmowania pustych opakowań i zwrotu kaucji konsumentom, co wiąże się z koniecznością dostosowania infrastruktury i procesów operacyjnych.
Jakie opakowania są objęte systemem i ile wyniesie kaucja?
Ustawa obejmuje opakowania po napojach o pojemności do 3 litrów, w tym:
- Butelki plastikowe (PET),
- Puszki aluminiowe,
- Butelki szklane wielorazowego użytku.
Opakowania wyłączone z systemu kaucyjnego:
- Opakowania po napojach mlecznych i ich przetworach,
- Opakowania wielowarstwowe (np. kartony do soków i mleka),
- Opakowania szklane jednorazowe (w większości przypadków).
Jeśli chodzi o kwoty kaucji, to zostaną one ustalane przez rozporządzenie. Jednak na obecnym etapie przewiduje się:
- 0,50 zł za plastikowe butelki PET,
- 0,50 zł za puszki aluminiowe,
- 0,50 zł lub więcej za szklane butelki wielorazowego użytku (zależnie od pojemności).
Co trzeba zrobić, aby odzyskać kaucję?
Konsument musi zwrócić puste opakowanie do jednego z wyznaczonych punktów zwrotu. Mogą to być:
-
- Sklepy spożywcze o powierzchni powyżej 100 m², które będą zobowiązane do przyjmowania opakowań,
- Automaty kaucyjne (tzw. recyklomaty), które skanują i przyjmują opakowania.
Opakowania muszą być odpowiednio czyste, z zachowanymi etykietami umożliwiającymi identyfikację. Zwrot nie będzie wymagał paragonu zakupu – system kaucyjny ma być otwarty, niezależnie od miejsca zakupu napoju.
Co stanie się z butelkami oddanymi do sklepów?
Opakowania oddane do sklepów w ramach systemu kaucyjnego będą podlegały dalszemu procesowi zbiórki, sortowania i recyklingu.
Sklepy, które zbierają opakowania, będą regularnie przekazywać je do specjalnych centrów logistycznych zarządzanych przez operatorów systemu kaucyjnego. Tam zostaną one posortowane według materiałów (plastik, aluminium, szkło) oraz typów, aby przygotować je do dalszego przetwarzania.
Następnie plastikowe butelki PET zostaną poddane recyklingowi i przetworzone na nowe opakowania lub inne produkty z tworzyw sztucznych. Także puszki zostaną poddane recyklingowi. Aluminium jest bowiem materiałem w pełni nadającym się do wielokrotnego przetwarzania bez utraty jakości, co czyni go bardzo pożądanym w obiegu zamkniętym. Natomiast butelki szklane wielorazowego użytku będą czyszczone i ponownie wykorzystywane. Te, które nie spełniają standardów, zostaną przetopione na nowe opakowania.
Dodatkowo operatorzy systemu kaucyjnego będą zobowiązani do prowadzenia ewidencji i raportowania poziomu zbiórki, recyklingu i ponownego użycia do odpowiednich instytucji państwowych. Dane te posłużą do oceny efektywności systemu i wprowadzania ewentualnych ulepszeń.
Cel: gospodarka obiegu zamkniętego
Opakowania zebrane w ramach systemu kaucyjnego będą wracały do gospodarki w formie nowych opakowań lub innych produktów. Dzięki temu zmniejszy się zapotrzebowanie na surowce pierwotne, a środowisko będzie mniej obciążone odpadami.
System kaucyjny w Polsce wpisuje się w unijne wymogi dotyczące zwiększenia recyklingu i redukcji odpadów opakowaniowych, co przyczyni się do realizacji celów gospodarki obiegu zamkniętego.